Τζον Ράσκιν
Η φύση του γοτθικού ρυθμού
Μετάφραση: Μαρουλίνα Νάζου, Νίκος Ν. Μάλλιαρης
Πρόλογος: Γουίλιαμ Μόρις
Επίμετρο: Τζαν Μόρις
Απρίλιος 2022
σελ. 240
ISBN: 978-618-85120-6-1
Η φύση του γοτθικού ρυθμού […] αποτελεί μια κραυγή αγωνίας του συγγραφέα για τη σημασία της τεχνοτροπίας και, μαζί με αυτήν, για την απώλεια της κοινωνίας την οποία θαύμαζε τόσο πολύ. Είναι το καίριο σημείο του έργου, διότι κατευθύνει την έρευνα προς ριζοσπαστικά πρωτότυπες κοινωνικο-πολιτικές ιδέες. Ο Γουίλιαμ Μόρις, ο οποίος αργότερα το εξέδωσε αυτόνομα, σ’ έναν υπέροχο τόμο του οίκου Kelmscott Press, το χαρακτήρισε ως «ένα από τα σπάνια κι απαραίτητα έργα που μας αφήνει ως παρακαταθήκη ο αιώνας μας». […] Ο Ράσκιν αντιδρούσε στην εκβιομηχάνιση, η οποία έδειχνε να απειλεί τη δημιουργικότητα σε ολόκληρο τον δυτικό κόσμο: τυποποίηση, μαζική παραγωγή, κοινότοπες ιδέες και επαναλαμβανόμενα μοτίβα. Ήταν λάτρης του πρώιμου γοτθικού ρυθμού, διότι τα οικοδομήματα του τελευταίου ήταν ακατέργαστα κι ασυνήθιστα, ασύμμετρα, πλασμένα από τα ίδια τα χέρια των καλλιτεχνών και των μαστόρων, ενώ τα μοτίβα τους εμπνέονταν άμεσα απ’ την ίδια τη φύση.
Τζαν Μόρις
Στις μέρες μας προσπαθούμε συνεχώς να διαχωρίσουμε την επινόηση από την εκτέλεση. Διακρίνουμε πλήρως αυτόν που επινοεί από εκείνον που υπακούει, αντιμετωπίζοντας, μάλιστα, τον πρώτο ως ευυπόληπτο πολίτη ενώ τον δεύτερο σαν απλό εκτελεστικό όργανο. Στην πραγματικότητα όμως, ο εργάτης θα έπρεπε συχνά να χρησιμοποιεί τη διάνοιά του, όπως κι αυτός που επινοεί θα πρέπει να συμμετέχει στην εκτέλεση. Αντίστοιχα, αμφότεροι θα έπρεπε να θεωρούνται ευυπόληπτοι, με όλη τη σημασία της λέξης. Δυστυχώς, όμως, έτσι όπως έχουν τα πράγματα σήμερα, είναι κι οι δυο τους ανυπόληπτοι: ο μεν πρώτος επειδή περιφρονεί τον αδερφό του, ενώ ο δεύτερος επειδή τον φθονεί. Με αποτέλεσμα η κοινωνία να χωρίζεται πλέον σε καταθλιπτικούς διανοούμενους και δυστυχισμένους εργάτες. Καθώς δεν μπορούμε να τις διαχωρίσουμε δίχως σοβαρές συνέπειες για την κοινωνία, μόνον η χειρωνακτική εργασία μπορεί να θεραπεύσει τη διανοητική, και μόνο η επινόηση δύναται να καταστήσει τη χειρωνακτική εργασία ευχάριστη.
Ο Τζον Ράσκιν γεννήθηκε το 1819 στο Λονδίνο και πέθανε το 1900 στο Κόνιστον του Λάνκασαïρ. Υπήρξε ο πιο διάσημος κι επιδραστικός τεχνοκριτικός της βικτωριανής περιόδου κι ένας από τους βασικούς εκπροσώπους του λεγόμενου ρομαντικού αντικαπιταλισμού, μαζί με τους Tόμας Καρλάιλ και Γουίλιαμ Μόρις. Το πολυδιάστατο έργο του εκτείνεται από την ιστορία της ζωγραφικής και την αρχιτεκτονική θεωρία ως τη λογοτεχνική κριτική, κι απ’ την οικονομική και πολιτική θεωρία μέχρι τη βοτανολογία και τη γεωλογία. Επιπλέον συνέγραψε τουριστικούς οδηγούς και παραμύθια. Εχθρός του οικονομικού φιλελευθερισμού (τον οποίο μισούσε «όσο και τον ίδιο τον Βελζεβούλ») αλλά και της αισθητικής της αναδυόμενης βιομηχανικής κοινωνίας, άσκησε κριτική στον βρετανικό καπιταλισμό υποστηρίζοντας έναν ιδιάζοντα σοσιαλισμό, εμπνεόμενο από τη χριστιανική διδασκαλία και το πνεύμα των μεσαιωνικών συντεχνιών. Αντίστοιχα, η κριτική του στη βικτωριανή αισθητική βασιζόταν στην ιδέα ότι η προ-αναγεννησιακή ευρωπαϊκή τέχνη υπήρξε ανώτερη απ’ ό,τι ακολούθησε, ακριβώς λόγω των διαφορετικών κοινωνικών συνθηκών υπό τις οποίες παραγόταν. Όταν πέθανε, ο Προυστ, που είχε μεταφράσει στα γαλλικά δύο από τα έργα του, σημείωνε ότι «ο Ράσκιν υπήρξε ο δάσκαλος της Ευρώπης σε ζητήματα γούστου κι αυτός που τη μύησε στην ομορφιά». Βασικά του έργα: Οι σύγχρονοι ζωγράφοι (Modern Painters, 5 τόμοι: 1843–1860), Οι πέτρες της Βενετίας (The Stones of Venice, 3 τόμοι: 1843–1860 – κεφάλαιο των οποίων είναι η «Φύση του γοτθικού ρυθμού»), Οι επτά αρχές της αρχιτεκτονικής (The Seven Lamps of Architecture, 1849).